Akran Zorbalığı Nedir?

Zorbalık kavramı için genel bir tanımlama yapmak gerekirse bir ya da birden fazla kişinin farklı bir kişiye sürekli ve sistematik olarak olumsuz eylem ve davranışlarda bulunması diyebiliriz. Zorbalığın 3 temel özelliği vardır. Bilinçli ve kasıtlı olarak karşı tarafı incitmeye yönelik olması, tekrarlayıcı olması ve güç dengesizliğinin olması.                                                       

Akran zorbalığı ise yukarıda yapmış olduğumuz tanımla aynı olmakla birlikte burada kurban ve zorba yakın yaş aralıklarındadır. Akran zorbalığı farklı sosyal ortamlarda da görülmekle birlikte yaygın olarak okul ortamında görülmektedir.

Akran Zorbalığının Dünya'daki ve Ülkemizdeki Yaygınlığı

Maalesef akran zorbalığı çeşitleri özellikle de sosyal zorbalık ve siber zorbalık dünyada ve ülkemizde çok hızlı bir artış göstermektedir. Oranlara bakacak olursak dünya genelinde akran zorbalığı ortalama %6 ile %54 arasında iken, ülkemizde bu oran %8 ile %51 arasındadır. Türkiye'de yapılan araştırmalara göre öğrencilerin ortalama %36.7'sinin zorba, %57.5'inin ise kurban olduğu belirlenmiştir.

Zorbalık Davranışının Nedenleri

Özgüven Eksikliği: Kendini yetersiz hisseden, duygu ve düşüncelerini ifade etmekte güçlük çeken bireyler bu hislerini gizleyebilmek adına başkaları üzerinde güç elde etmek isteyebilirler.

Empati Eksikliği: Kendinden başkalarının duygu ve düşüncelerini yaşadıkları olaylara karşı verebilecekleri tepkileri anlamayan ve anlamak için çaba sarf etmeyen bireylerde zorbalık davranışı daha fazla görülebilir.

Zorbalık Türleri

Fiziksel Zorbalık: Kasıtlı olarak diğer kişiye fiziksel olarak zarar vermeye çalışma davranışlarını içerir. Vurma, ittirme, tokat atma vb.

Sözel Zorbalık: Kasıtlı olarak kurbana yönelik alay etme, lakap takma, hakaret etme davranışı.

Sosyal Zorbalık: Sosyal zorbalık dolaylı zorbalık türüdür. Burada kurban ile direkt temas kurmak yerine onu psikolojik olarak etkileyebilecek şekilde davranışlar sergilenir. Örneğin; dışlamak, kurban hakkında dedikodu yapmak, sosyal ortamlara kabul etmemek gibi.

Siber Zorbalık: Sosyal medya üzerinde karşı tarafı maddi ve manevi olarak zarara uğratma amaçlı gerçekleştirilen davranışlar. Örneğin; tehdit mesajları göndermek, kişinin izni olmadan fotoğraf ya da video paylaşımında bulunmak gibi.

Hangi Ebeveyn Davranışları Zorbalığı Arttırır?

Ebeveyn olarak çocuğunuza ilgi ve sevginizi yeteri kadar hissettiremiyorsanız, aile içinde ve genel olarak problemlerinizi şiddet ile çözüme kavuşturmaya çalışıyorsanız, saldırgan davranışları hoşgörü ile karşılıyorsanız, çocuğunuza fiziksel veya duygusal istismar uyguluyorsanız çocuğunuzun akran zorbalığı yapan bir birey olma ihtimalini oldukça arttırıyorsunuz demektir.

 Zorbalık Döngüsünde Kurban, Zorba ve İzleyicilerin Özellikleri

Kurban (Mağdur) Bireyler:

• Çekingenlik, hassasiyet, güvensizlik, dışlanmışlık hissederler.

• Düşük benlik saygıları vardır ve utangaçlık, içe dönüklük yaşarlar. 

• Kaygı, yalnızlık, depresyon ve intihara eğilimlidirler. 

• Sessiz, sakin, pasif bir yapıya sahiptirler fazla arkadaşı yoktur. 

• Akranlarına kıyasla daha az popülerlerdir. 

Zorba Bireyler:

• Başkalarını yönetmeyi, egemenlik kurmayı ve güçlü olmayı isterler.

• Empati yeteneği, utanç ve pişmanlık duyguları zayıftır.

• Düşük öz denetim becerilerine sahiptirler.

• Yalan söylemeye veya hile yapmaya eğilimlidirler.

İzleyici (Seyirci) Olan Bireyler: İzleyici, ne zorba ne de kurban olan; ama sorulduğu zaman problemi bildiren kişilerdir.

Seyirciler dört ayrı tipte sınıflandırılmıştır:

a. Pekiştiriciler, aktif seyirci rolünde zorbayı çeşitli şekillerde kışkırtırlar. 

b. Pasif izleyiciler, olan biteni görmüyormuşçasına davranmaktadırlar.

c. Asistan tip katılımcılar(yardımcılar), fiziksel olarak zorbaya yardım etmekte, bir nevi yardımcı rolünü üstlenmektedirler. 

d. Savunucular, ise mağdura yardım etmeye çalışıp zorbayla yüzleşebilen bireylerdir.

Zorbalıkla Nasıl Baş Edebiliriz?

Akran Zorbalığını Önleyici Okul Yaklaşımı 

1. Akran zorbalığı konusunda bütüncül bir okul yaklaşımı geliştirilmeli.

2. Akran zorbalığını konusunda öğretmenlere ve okuldaki tüm çalışanlara yönelik açık, net ve tutarlı bilgiler verilmeli ve destek sağlanmalı. 

3. Akran zorbalığının tanımı herkes için aynı olmalı.

4. Akran zorbalığı hakkında kesin kural ve politikalar geliştirilmeli. Okulda ‘Akran Zorbalığını Önleme Komisyonu kurulmalıdır. Okulda ve okul çevresinde zorbalık olaylarının en sık görüldüğü yerlerde güvenlik için ek önlemler alınmalı.

5. MEB’in web sitesinde akran zorbalığı üzerine oluşturulmuş olan önleyici psiko eğitim programlarından yararlanılabilir. 

Aileler Akran Zorbalığı İle Baş Etmek İçin Neler Yapmalı?

1. Çocuğunuzun her ne olursa olsun doğru da yapsa yanlış da yapsa kendini ifade etmesine izin vermelisiniz. Kendini nasıl daha sağlıklı ve anlaşılır bir şekilde ifade edebileceğini ona öğretmelisiniz.

2. Çocuğunuzla olan iletişiminiz samimi ve güvene dayalı olmalı. Çocuğunuz yaşadığı her deneyimi ebeveynleri ile paylaşabileceğini ve bu paylaşımları sonucunda yargılanmayacağını, eleştirilmeyeceğini bilmeli.

3. Çocuğunuza sınır koyma becerilerini öğretmelisiniz. Gerekli durumlarda siz de sınır koymalısınız. Unutmayın sağlıklı davranış gelişiminde tutarlı ve sağlıklı sınırlara ihtiyaç vardır.

4. Evde ‘‘Hayır!’’ kelimesinin kullanımı muhakkak artmalı. Çocuğunuz ve sizler istemediğiniz ya da uygun bulmadığınız teklif ve davranışları reddedebilmelisiniz. 

5. Okul ile işbirliği içerisinde olmalısınız.

6. Çocuğunuzun destek kaynaklarını çeşitlendirmeli, problemleriyle sağlıklı bir şekilde başa çıkabilmenin yollarını birlikte keşfetmelisiniz. 

7. Çocuğunuzun sosyal ortamlarda vakit geçirmesi noktasında onu cesaretlendirmeli ve destek olmalısınız. Özgüven geliştirmenin en etkili yollarından biri de akranlarıyla olan iletişimin artmasıdır.